Sayfalar

29 Ocak 2022 Cumartesi

Benford yasası

Bence matematiğin ne kadar büyüleyici olduğu Euler formülü ile gösterilir. Bildiğiniz 3 temel sabit sayı aynı denklem içinde yer alır ve Galileo Galilei’nin “Evren matematik diliyle yazılmıştır.” sözünü doğrular. ( Bakınız: Euler formülü )

Evrene matematik ile bağlı olduğumuzun diğer bir ispatı ise Benford yasası ile yapılır. General Electric’de bir mühendis olan Frank Benford atom ağırlıkları, nüfus sayımları gibi ele aldığı her veri kümesinde ilginç bir sonuçla karşılaştı. Araştırmalar genişledikçe elektrik faturaları, hisse senedi fiyatları, nüfus, ölüm ve doğum oranları, nehir uzunlukları, galaksilerin uzaklıkları gibi çok çeşitli veri kümesinde geçerli olduğu görülmüştür. Yasa, özetle bir veri kümesinde doğal sayıların bulunma olasılığının rakam arttıkça azaldığını savunur. Günlük hayatta kullandığımız birçok veri bu yasaya uymaktadır. Herhangi bir şekilde müdahale edilen doğal veya kendinden yapay veri setleri Benford yasasına uymaz. 

Benford yasasının pratik kullanımlarından biri dolandırıcılık, hile, hata tespitidir ve yaygın olarak vergi beyanlarına, mali denetime uygulanır. Bu yasa ile 2001 yılında Yunanistan’ın ekonomik verileri incelenir ve ülkenin Avrupa Birliği’ne katılmak için sayıları çarpıtmış olabileceği anlaşılır. Birçok araştırmacı Covid-19 vakalarının ve ölümlerinin doğru biçimde raporlanıp raporlanmadığı kontrol etmektedir. Bağımsız çalışmalarda ABD, Japonya, Endonezya ve çoğu Avrupa ülkesinin kayıtlarının yasaya iyi bir şekilde uyduğu bildirilse de bazı ülkeler için aynı şey söylenememektedir. Benzer şekilde oy verileri, ölüm oranları, iş kazası ve meslek hastalığı sayıları gibi veriler de bu yöntemle kontrol edilebilir.

Bir veri topluluğu, sıfır olmayan bir sabit ile çarpıldığında ( örneğin; santimetre cinsinden ölçülen bir mesafe inç cinsine veya TL olarak hesaplanmış bir maliyet döviz cinsine çevrildiğinde ) yeni oluşan veri kümesi de bu kanuna uymaktadır.

Bu yasa “küçük şeyler, büyük şeylerden fazladır” demenin matematiksel yoludur ve ( bence ) Pareto ilkesi ile çok büyük benzerlik gösterir.